روزنامه خراسان
1397/02/30
نسخه بورس کالا برای فاجعه قیمت گذاری زعفران صادراتی
جواد غیاثی-درباره مصائب صنعت زعفران کشور، روایت های کلیشه‌ای بسیار و بعضا داستان پردازی هایی وجود دارد: دلالانِ زالوصفت (!)، بسته بندی های قدیمی، صادرات فله ای زعفران، قاچاق پیاز زعفران، بسته بندی مجدد زعفران ایران به اسم اسپانیا یا ترکیه و افغانستان و بازصادرات آن! روایت هایی که یا اصالتا نادقیق اند، یا به جای علل مشکلات به معلول ها اشاره دارند یا یک معضل حاشیه ای را در حد یک گلوگاه توسعه صنعت، رنگ و عرضه می کنند. این در حالی است که در این روایت های کلیشه ای و پرتکرار به برخی مشکلات روشن و فاجعه های موجود، کمتر اشاره می شود و همچنین به راهکارهای مشخص برای رفع مشکلات هم کمتر توجه می شود. مثلا کسی نمی پرسد که چرا باید قیمت صادراتی زعفران با افزایش نرخ ارز کاهش یابد و حتی نصف شود؟! علت این فاجعه چیست و چگونه قابل رفع است؟یا این که همگان ( از برخی کارشناسان گرفته تا نمایندگان مجلس) بهبود بسته بندی و تجهیز به فناوری های نوین بسته بندی را یگانه گلوگاه توسعه صادرات زعفران با قیمت منصفانه می دانند اما نمی پرسند که در خلأ بازاریابی موثر در بازار مصرف نهایی، این بسته بندی های نوین، چه دردی دوا خواهد کرد؟ وقتی مشتری و مصرف کننده نهایی در دسترس نیست و ارتباطات موثری با آن وجود ندارد، بر اساس سلیقه یا نیازهای کدام مشتری، باید بسته بندی (از نظر شکل و اندازه) طراحی شود؟ کمتر پرسیده می شود که بدون ایجاد ساز و کار قیمت گذاری شفاف، چگونه می توان از سلطه خریداران رانت جوی زعفران ایران رهایی یافت؟ شایان ذکر است که همه مسائل زعفران کشور، نه تنها دلالان یا ضعف بسته بندی است بلکه در دو محور شفاف قابل تبیین است؛ دو محوری که راهکارهای شفافی نیز ارائه خواهد کرد. معضل اول ناتوانی (یا بخوانید بی رغبتی) به بازاریابی فعال در سطح خرده فروشی در بازارهای جهانی است. اگر بخش خصوصی ما (به کمک (غیرنقدی) دولت برای تخفیف هزینه های شرکت در نمایشگاه ها و تبلیغات و رایزنی های بین المللی) بتواند انواع بازارهای مصرفی و تجاری بین المللی را شناسایی کند و مستقیم با آن ها در ارتباط باشد، هم مشکل بسته بندی خود به خود حل خواهد شد، هم دلالان زالوصفت (در صورت وجود و اعتبار چنین مفهومی) حذف خواهند شد و هم دست کشورهای رقیب در بازصادرات زعفران ما حل خواهد شد. معضل دوم که موضوع اصلی موردبحث در این جاست، نبود شفافیت در ساز و کار قیمت گذاری است که به معنی واقعی کلمه، یک فاجعه برای زعفران کشور رقم زده که راه اندازی معاملات آتی زعفران در بورس کالا، می تواند به رفع این معضل کمک کند.
قیمت زعفران چگونه تعیین می شود؟
قیمت زعفران چگونه وبه دست چه کسانی تعیین می شود؟ بازار؟ دلالان؟ دولت؟ مافیای خارجی؟ یا بر اساس عوامل بنیادین، یعنی میزان تولید، هزینه های تولید، میزان تقاضای مصرف، نرخ ارز و ... ؟ پاسخ شفاف نیست. اما آن چه واضح است این است که عوامل بنیادین تاثیر چشمگیری در این فرایند ندارند. مثلا هم اکنون قیمت خرید زعفران از کشاورز (قیمت زعفران پوشال معمولی)، نسبت به چهار یا پنج سال گذشته هیچ تغییری نکرده است. این در حالی است که قیمت نهاده های مورداستفاده از جمله نیروی کار افزایش یافته است. به خصوص هزینه کودهای شیمیایی و سموم با رشد دلار رشد کرده است و از همه مهم تر با کاهش بارندگی، تامین آب لازم با هزینه بالاتری انجام می شود. در برخی مناطق کشاورزان با حمل آب به وسیله تانکر، مزارع زعفران را آبیاری می کنند ( یا شاید بهتر باشد بگوییم می کردند) که هزینه بسیار زیادی بر کشاورز تحمیل می کند. با همه این ها، یعنی تغییر انبوهی از شرایط بنیادین و هزینه تمام شده زعفران، تقریبا هیچ اتفاقی درباره قیمت خرید زعفران از کشاورز نیفتاده است. موضوعی که باعث روی گردانی کشاورزان از کاشت این محصول و تغییر الگوی کشت هم شده است. اتفاقی که دقیقا در سال های ابتدای دهه 80 هم رخ داد اما با ورود دولت از سال 85 و خرید تضمینی روند کاهشی سطح زیرکشت متوقف شد. نمودار زیر تحولات قیمت زعفران در داخل طی سال های گذشته و همچنین سطح زیرکشت را نشان می دهد. البته، در این جا مقصود اصلی، نه بررسی تحولات روند زیرکشت، بلکه اثبات این نکته است که عوامل بنیادین عرضه و تقاضا، مخصوصا عرضه و تمایل به کشت توسط کشاورزان، تاثیر معناداری بر قیمت ندارد. دلیل دیگر که موید این موضوع است، تحولات عجیب قیمت صادراتی زعفران ایران است.
فاجعه قیمت گذاری زعفران صادراتی
نمودار زیر کاملا گویاست. نرخ دلار طی سال های 90 و 91 رشد می کند و در مجموع سه برابر می شود. با رشد نرخ دلار در ایران، باید قیمت ریالی زعفران نیز به همین میزان رشد کند و هیچ دلیلی هم وجود ندارد که قیمت دلاری این محصول کاهش یابد. چرا که خارجی هایی که حاضر بودند قبلا برای هر کیلوگرم زعفران ایران سه هزار دلار بپردازند، اکنون هم باید همین گونه رفتار کنند، زیرا فقط یک اتفاق داخلی در اقتصاد ایران (رشد نرخ ارز) افتاده و برای مشتریان خارجی که زعفران به دلار می خریدند، همه چیز مثل قبل است. اما وقتی بعد از جهش ارزی در داخل ایران، به یک باره قیمت دلاری زعفران ایران نصف می شود، واضح است که نه تنها یک جای کار می لنگد، بلکه یک فاجعه اقتصادی رخ داده است. این فاجعه هم چیزی نیست جز این که خریداران و تجار واردکننده زعفران از ایران تعیین کننده قیمت زعفران ایران هستند و صادرکننده داخلی از کمترین قدرت چانه زنی هم برخوردار نیست. شاید اگر خودمان را از شر واژه ها رها کنیم و کمی عینی تر به فرایند صادرات زعفران نگاه کنیم، موضوع شفاف تر شود.
زعفران ریالی خرید و فروش می شود؟
برخی فعالان بازار زعفران به ما می گویند که نباید فکر کنیم زعفران طبق روال متعارف و به صورت دلاری صادر میشود. بلکه واقعیت این است که برخی خریداران زعفران از ایران، تجار افغانستانی یا پاکستانی هستند که کاملا از اوضاع داخلی ایران اطلاع دارند و زعفران را هم به صورت ریالی می خرند از این رو وقتی هم دلار گران می شود، اتفاق خاصی در قیمت داخلی رخ نمی دهد. البته این تجار با توجه به فروش دلاری زعفران در خارج ( مثلا برای خرده فروشی یا شرکت های نوشیدنی و دارویی) سود کلانی به جیب می زنند. بازنده این فرایند کسی جز کشاورز و البته زنجیره عرضه داخل ایران نیست. کشاورز هر روز ضرر می کند و تجار داخلی – یا شاید بهتر باشد بگوییم مشاوران و کارچاق کن های تجار خارجی- با حداقل سود روزگار به سر می‌کنند. البته این بدان معنی نیست که همه صادرکنندگان کشور این گونه اند. بلکه برخی از آن ها با بازاریابی و طراحی بسته بندی های شکیل، زعفران را به قصد بازار خرده فروشی صادر می کنند اما روندها و آمار موجود نشان می دهد که این صادرکنندگان در اقلیت هستند. برخی دیگر نیز موضوع خرید ریالی زعفران را رد می کنند. مثلا ناصری فعال این بازار می گوید که معاملات زعفران بر اساس دلار یا یوروست. با این حال این سوال اساسی وجود دارد که چرا تجار ایرانی قدرت چانه زنی و تعیین یک قیمت منصفانه حداقلی برای زعفران صادراتی کشور ندارند؟ در هر حال، حتی اگر زعفران دلاری معامله شود، تنها دلیل فاجعه تغییر کرده اما خود آن پابرجاست؛ آن هم این که نظام قیمت گذاری زعفران، سخت غیرشفاف، غیرعادلانه و یک جانبه ( به نفع خارجی ها) است.
بازار آتی چه کمکی به زعفران ایران خواهد کرد؟
همان گونه که گفته شد، بازار آتی زعفران به زودی به راه خواهد افتاد. در بازار آتی، معامله گران، نه خود محصول، بلکه تعهدات خرید یا فروش در سررسید معین را معامله می‌کنند. ضمن آن که نیازی به پرداخت همه بهای محصول موردمعامله را ندارند بلکه صرفا درصدی از آن ( درباره بازار آتی زعفران در ایران 10 درصد) را پرداخت می کنند. مثلا چنان چه هم اکنون قیمت زعفران نگین شش میلیون تومان باشد، شما با سپردن 600 هزار تومان در حساب تضمین خود می توانید اقدام به خرید یا فروش یک قرارداد آتی ( به بیان دقیق اتخاذ یک موقعیت خرید یا فروش در بازار آتی) کنید. در این جا بنا نداریم جزئیات نحوه معاملات در بازار آتی را تشریح کنیم[i]، بلکه هدف صرفا رسیدن به این جمع بندی است که در بازار آتی، انجام معاملات کم هزینه و راحت است از این رو امکان ورود افراد زیادی به این بازار وجود دارد؛ افرادی که لزوما تولیدیا مصرف یا صادرکننده زعفران نیستند بلکه صرفا قدرت تحلیل بازار و پیش بینی روند قیمت ها بر اساس عوامل بنیادین را دارند. وقتی تعداد معاملات و تعداد معامله گران افزایش یابد، عملا بازار رقابتی شده و وقتی این معاملات زیاد در بستر شفاف بورس رخ می دهد، قیمت کشف شده، واقعی و قابل استناد خواهد بود.
ایجاد مبنایی برای قراردادهای خرید و فروش
از این رو وقتی این بازار ایجاد و تعمیق شود، قیمت کشف شده به عنوان یک مبنا برای قیمت گذاری زعفران و تنظیم قراردادهای خرید و فروش و مخصوصا صادرات ایجاد میشود. مثلا فرض کنید که یک تاجر بین المللی زعفران را از ایران هر کیلو 1400 دلار می خرد و به شرکت های مصرف کننده یا توزیعی نهایی چهار هزار دلار می فروشد. در این شرایط که یک قیمت شفاف روزانه اعلام می شود، خریدار نهایی زعفران در خواهد یافت که قیمت زعفران در ایران بسیار کمتر است و می تواند با شرایط بهتری زعفران از بورس ایران (بورس فیزیکی) بخرد بنابراین به مرور تجاری که قیمت فعلی زعفران را به صورت ناعادلانه ای تعیین می کنند، حذف خواهند شد. قیمت داخلی به قیمت واقعی (موردتقاضای شرکت ها و مصرف کنندگان داخلی) نزدیک خواهد شد و قیمت خرید از کشاورزان هم رشد خواهد کرد. البته تحقق این اتفاق، چندان هم آسان نیست و الزاماتی دارد از جمله این که بازار آتی و فیزیکی تعمیق شود و به مرور خارجی ها هم امکان حضور در آن را داشته باشند. ممکن است کسانی که فعلا از این فرایند نفع می برند مانع تعمیق این بازار شوند.
هدف اصلی بورس کالا ایجاد مرجع قیمتی برای زعفران است
در زمینه راه اندازی بازار آتی زعفران، اسکندری، معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالا در گفت وگو با خراسان تصریح می‌کند: هدف اصلی بورس کالا، ایجاد یک مرجع قیمتی برای زعفران در ایران است. بسیار بد است که ما عمده تولید یک محصول را داریم، اما قیمت آن در دبی یا .... تعیین شود. وی با اشاره به تعدیل نشدن نرخ زعفران با نرخ ارز می گوید: طوری با افراد آن سوی مرز تعامل کرده‌ایم که این گونه با ما رفتار و زعفران را قیمت گذاری می کنند. به گفته وی اگر بورس به خوبی راه بیفتد و مرجع قیمتی شود، کسی هم که در اسپانیا به معامله زعفران می‌پردازد می گوید که باید ببینیم قیمت در بورس ایران چقدر است. وی با تاکید بر این که معاملات در بازار آتی به طور کلی – طبق قانون توسعه ابزارهای مالی- معاف از مالیات است، ابراز امیدواری کرد که این بازار با استقبال مواجه شود و معاملات رشد کند.
شبکه منافع اجازه خواهند داد؟
وی در پاسخ به این سوال که آیا شبکه منافع بزرگ فعلی اجازه تعمیق این بازار را خواهند داد یا این که مثل سنگ اندازی هایی که بعضا در بازار آتی سکه می شود با مشکل مواجه خواهد شد؟ می گوید: هم اکنون بازار آتی سکه به جایی رسیده که جز با یک دستور امکان توقف آن وجود ندارد. فعالان به این نتیجه رسیده اند که می توانند در این بازار معاملات آزاد و عادلانه داشته باشند. ما فکر می کنیم که اگر فعالان بازار زعفران اراده کنند که آتی زعفران به این جا برسد که مرجع قیمتی شود امکان مقابله با آن وجود نخواهد داشت. به گفته وی درباره سکه با توجه به حساسیت هایی که وجود دارد گاهی مشکلاتی به وجود می آید اما این موضوع در بازار زعفران متصور نیست. اگر این بازار خوب راه بیفتد و تعمیق شود هیچ شبکه ای توان مقابله با آن را نخواهد داشت. ضمن این که در بازار آتی امکان نفوذ – مثلا برای دلسرد کردن افراد از معامله یا ایجاد تلاطم و...- وجود ندارد چرا که یک فرد دارای کد، صرفا با گوشی یا کامپیوتر خود می تواند معامله کند. علاوه بر آن وقتی بازار تعمیق می شود، ایجاد تلاطم و قیمت سازی ممکن نیست چرا که برای آن باید خلاف جهت بازار حرکت کند از این رو ضرر سنگینی متحمل خواهد شد. اسکندری، ایجاد محدودیت در میزان معاملات را عاملی دیگر برای پیشگیری از نوسان و قیمت سازی بیان کرد. علاوه بر آن حتی اگر این شبکه بخواهد قیمت را سرکوب و قیمت سازی کند، دولت و سیستم نظارتی بورس نیز با آن مقابله خواهند کرد.
پی نوشت
[i] شنبه هفته آینده، در صفحه 8 (سرمایه گذاری) می‌توانید جزئیات کاربردی درباره معاملات آتی زعفران را بخوانید.
سایر اخبار این روزنامه
نسخه بورس کالا برای فاجعه قیمت گذاری زعفران صادراتی
خواننده ترانه های ماندگار «بارو بارو» و «دایه دایه» درگذشت
جزئیات تغییر و تحولات جدید ساختاری مجمع تشخیص مصلحت
طرح تعطیلات زمستانی مدارس باید در مجلس تصویب شود
ادعای پنهان کاری در یک توافق!
حمایت هایی که از فرزند آوری نمی شود
نبرد برای فراکسیون بزرگ
مذاکرات کمیسیونر انرژی اروپا در تهران
مرخصی 9 ماهه زایمان رو به فراموشی
ایران جوان تر و امیدوارتر!
تیرماه؛ آغاز عملیات اجرایی راه آهن مشهد- بجنورد - گرگان
ماتادورهای با احساس
نامه محرمانه سفیر انگلیس درباره اختلاس 6 میلیون پوندی و املاک رضا شاه
3 سناریو در مثلث جنایی
